12.1. Giriş

11. Bölümde de değinildiği üzere, içme suyuna nasıl erişileceği son yıllarda dünya gündemindeki yerini korumakta ve su ile ilgilenen yetkililer, şehirlerde artan su ve sanitasyon taleplerini karşılamaya çalışmaktadır. Bununla birlikte, temel hizmetlerin sağlanmasında şehir suyu yönetimi oldukça masraflıdır. Mevcut su arzı ve su kirliliği düşünüldüğünde, birçok yerde sahip olunan teknoloji kullanılarak istenen nicelik ve nitelikteki içme suyunun elde edilmesi imkansızdır ve bu nedenle de şehir suyu yönetimi oldukça maliyetlidir.  Arıtma tesisinin kurulması karmaşık ve kaynağa dayalı bir süreçtir.  Bu nedenle, planlamanın ve analizlerin dikkatli bir şekilde yapılması, arıtma ve sanitasyon süreci içerisinde önemli bir rol oynamaktadır. Buna ilave olarak su sektöründe, finansal ve ekonomik analizlere dayalı olarak güvenilir maliyet hesaplamalarının ve tahminlerinin yapılması oldukça önemlidir. 

12.2 Ekonomik ve Finansal Analizlerin Temel Prensipleri

Ekonomik ve finansal analizler, spesifik hizmetler için stratejik çözümler önererek koydukları katkıyla proje tanımlama ve hazırlama aşamalarında verilecek kararlar öncesinde gerekli bilgileri ortaya koyabilir. Bu analizler, uygun bir şekilde ölçeklenmiş ve maliyet etkinliği olan projelerin tasarlanmasına yardımcı olur, geciken ve rasyonel olmayan yatırımlar nedeniyle ortaya çıkabilecek maliyetlerin ortada kaldırılmasına hizmet eder. Farklı hizmet seviyelerindeki talep ve kamu sübvansiyonlarının kullanımı ile hedeflenmesi analizlerin kilit alanlarını oluştururken; fiyat tarifesinde yapılacak reformlar ve hem ekonomik hem de finansal değer tahminleri ile kamu hizmeti finansmanının iyileştirilmesi proje takip ve değerlendirme süreçleri için çok önemlidir (URL 1).  Aynı zamanda, ekonomik ve finansal analizler, analitik bir perspektif uyarınca açık bir şekilde birbirinden ayrılır. Ekonomik analizler kapsamında bir projenin topluma sağlayacağı faydalar ve toplumda oluşturacağı zararlar bir bütün olarak değerlendirilir ve belirlenen sorun ile hedef doğrultusunda alternatifler karşılaştırılır. Alternatiflerin her biri, aynı analiz periyodu ile temel alınan koşullar kullanılarak analiz edilir. Finansal analizler, ekonomik analizler sonucunda projenin makul olduğu sonucuna varılmasının ardından tamamlanmalıdır. Finansal analizler genellikle projenin tesisin inşaatı ve işletilmesi sırasında meydana gelen finansal maliyetleri karşılamaya yetecek miktarda gelir elde edip edemeyeceğiyle ilgilenir (Souza ve diğerleri 2011). Bu nedenle de finansal ve ekonomik analizler arasındaki fark proje için önemlidir. Örneğin; bir projenin finansal ve ekonomik sınırlarının temel kamu hizmeti projelerinde olduğu gibi aynı olması durumunda, finansal ve ekonomik getirileri arasındaki fark, finansal ve ekonomik fiyatlar arasındaki farka indirgenmiş olur. Bir projenin ekonomik ve finansal değerleri arasındaki temel farklar projenin maliyeti ve sağlayacağı faydalardır (Nielsen, 2005). Çünkü, örneğin, iskonto oranının hesaplanması sırasında enflasyon, nominal fiyatları kullanarak yapılan finansal analizlere dahil edilir. Ekonomik analizlerde iskonto oranları, fayda ve gelir akışlarının referans yıldaki para birimlerine çevrilmesi amacıyla kullanılır ve bu nedenle de, ekonomik analizlerdeki reel fiyatlar enflasyonist etkileri kapsamazken münferit fiyat değişiklerini hesaba katar. Benzer bir şekilde, arıtılmamış suyun marjinal maliyeti, sadece ortalama artan maliyetler olarak hesaplanan yatırım, işletme ve bakım maliyetlerini değil aynı zamanda suyun fırsat/gölge maliyetlerini de hesaba katar. Suyun fırsat maliyeti, suyun bir sonraki en iyi alternatifinde feragat edilen fayda anlamına gelmektedir. Fayda tarafından bakıldığında; finansal faydalar, proje ile ortadan kaldırılan alternatif su kaynakları ile yeni ve ilave tedarik kaynaklarının kullanılır hale gelmesi ile ilgili ölçülebilen ve ölçülemeyen faydaları kapsar (ADB, 1998). Ancak her iki yaklaşım da, her bir alternatifin değerlendirme sürecini kendi kapsamına dahil eder ve sonrasında "projenin olmadığı" durumda oluşacak senaryo ile karşılaştırır, alternatifler sıralanır ve en iyi alternatif seçilir (Souza ve diğerleri, 2011). 

Tablo 12.1 Ekonomik ve Finansal Analizlerin Kilit Unsurları

Finansal ve ekonomik analizlerin temel çerçevesi, Tablo 12.1 uyarınca aşağıda belirtilmiştir. 

Şekil 12.1 Bir Proje Alternatifinin Ekonomik ve Finansal Analizİ (Souza ve diğerleri 2011)