İçme suyu arıtma altyapılarının ekonomik ve finansal unsurlarının analizinde birçok değişken kullanılmaktadır. Örneğin, içme suyu arıtma tesislerinde ve birçok endüstride kullanılan su; yüksek arazi yer üstü suyu, alçak arazi yer üstü suyu, yeraltı suyu, acı kuyu suyu ve deniz suyu olmak üzere suyun kaynağına göre sınıflandırılır. Ayrıca; tesisin ölçeği ve kullanılan teknolojiye göre farklı özellikler gösterir. Arıtmaya başlamak için bunlar gereklidir ve bu da masraflıdır. Bütün bunlara rağmen, içme suyu arıtma tesislerinin arıtma öncesi aşaması için temelde aynı yaklaşıma sahip strateji ve prensipler önerilir. Bu prosedür aşağıda belirtilmiştir ve ileriki bölümlerde detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
İçme suyu arıtma tesislerinin arıtma öncesi aşamasının, etkili ve uygun bir altyapı yatırımı için gerekli olan uzun vadeli planlama gereksinimlerini hesaba katmak suretiyle entegre bir şekilde planlanması gerekmektedir. Diğer taraftan entegre su kaynakları yönetimi, suyun; ekosistemin ayrılmaz bir parçası, doğal bir kaynak ve niceliği ile niteliğinin kullanım mahiyetini belirlediği sosyal ve ekonomik bir mal olarak görülmesine dayanmaktadır. Bu düşünceyle; insan faaliyetlerinin karşılanması ile suyun kendi ihtiyaçları arasında bir uzlaşma sağlamak amacıyla su kaynaklarının, su ekosistemlerinin işleyişini de hesaba katmak suretiyle korunması gerekmektedir. Su kaynaklarının geliştirilmesi ve kullanılması sırasında önceliğin temel ihtiyaçların karşılanması ile ekosistemlerin korunmasına önem verilmesi gerekmektedir (URL 2). Bu nedenle, meydana gelebilecek olan tehlikelerin ortadan kaldırılması veya en düşük seviyeye indirilmesi için yapılacak olan faaliyetler ve süreçler için öncelik seviyesinin belirlenmesi gerekmektedir. Yukarıda belirtilmiş olan gereksinimler doğrultusunda genel hedef; ekosistemin hidrolojik, biyolojik ve kimyasal fonksiyonları muhafaza edilirken yeterli miktardaki kaliteli suyun sağlanması, insan faaliyetlerinin doğanın kapasitesi doğrultusunda adapte edilmesi ve su ile alakalı hastalıklarla mücadele edilmesidir (URL 3). Bu amaç uyarınca; İçme Suyu Arıtma Tesisinin Öncelik Seviyesi - stratejik içerik - proje gerekçelerinin ve hedeflerinin tanımlanmasını kapsamaktadır.
İçme Suyu Arıtma Tesislerinin inşaatı ve çalıştırılması sırasında yapılacak olan çevresel etki değerlendirmesi; bunların yönetimi sırasında verilecek olan kararların iyileştirilmesi amacıyla doğal kaynakların ve insan kaynaklarının belirlenmesi, tanımlanması ve değerlendirilmesi için sistematik bir süreç sunar. Kullanıma hazır hale getirilen içme suyunun niteliği ve güvenliğinin dışında, tuzdan arındırma süreçlerinin etkileri hesaba katılırken, sağlık ve çevrenin korunması ile ilgili başka birçok mesele bulunmaktadır. Bu aşamada, elde edilecek olan niteliksel ve niceliksel verilerin genel çevresel etkileri ortaya koyması gerekmektedir. Örneğin; arazinin doğal kaynakların, kimyasalların kullanımı, atık üretimi, emisyon, gürültü ve benzeri unsurların yanı sıra popülasyon ile ilgili sağlık risklerinin azaltılması, tesislerdeki işe alımlar ile projenin yoksulluğu azaltıcı etkisinin de değerlendirilmesi gerekmektedir.
Talep analizleri proje geliştirme çevriminin ayrılmaz bir parçasıdır. Belediye suyu talep tahminleri tahmini popülasyon kullanılarak hesaplanır. Popülasyondaki, gelirdeki ve istihdamdaki değişimler su taleplerini etkileyecektir. Popülasyon, ekonomik faaliyet ve su kullanımı değiştikçe su arıtma ihtiyaçları da değişiklik gösterecektir. Musluk suyu talebi kategorisine; hane sayısı, hane halkının büyüklüğü ve yapısı; en yüksek seviyedeki ve normal dönemlerdeki su kullanımı; hane halkının geliri; hane halkı tarafından ödenen mevcut fiyatlar; hizmetlerin mevcut kalitesi ve havanın durumu gibi unsurlar dahildir (ADB, 1998). Özetle, talep tahminleri ile ilgili temel parametreler:
Su maliyetinde yaşanan değişimlerdir
Kişi başına talebi etkileyen unsurlar
Çeşitli unsurların etkisi, gelişme seviyesine bağlı olarak ülkeden ülkeye ve bölgeden bölgeye ciddi olarak farklılaşmaktadır. Uluslararası Su Tüketim Verileri (2008); su tüketiminin kişi başına litre cinsinden ülkelere göre ne şekilde değişiklik gösterdiğini ortaya koymaktadır. Tablo 2'de, seçilen bazı ülke ve bölgelere ilişkin veriler gösterilmiştir.
Tablo 12.2. Kişi başına litre cinsinden temiz su tüketimi
Ülkeler | Kişi başına günlük tüketim (Litre) |
---|---|
Düşük Gelirli Ortalaması | 123,4 |
Orta Gelirli Ortalaması | 119,5 |
Yüksek Gelirli Ortalaması | 403.1 |
Diğer Asya Pasifik | 168.1 |
Latin Amerika ve Karayipler | 271.4 |
Afrika | 86,4 |
Kuzey Amerika | 614.8 |
Avrupa | 239,8 |
Suyun nicelik hesabı
Kentsel kullanım için gereken su miktarının belirlenmesi için gereken su arzı şemasının tasarlanması için aşağıdaki bilgilerin elde edilmesi gerekmektedir:
Miktar = Kişi başına talep x Popülasyon
Su tüketim oranı
Suya olan talebi etkileyen birçok unsur olması sebebiyle insanların su ihtiyacını tam olarak belirlemek çok zordur. Örnek bir çerçeve belirlemek amacıyla; su talebinin çeşitli türleri aşağıdaki tabloda olduğu gibi sınıflandırılabilir: (URL 4)
Tablo 12.3. Çeşitli Amaçlar için Su Tüketimi
Tüketim Türleri | Normal Aralık (Kişi başına/günlük/litre) | Ortalama | % | |
---|---|---|---|---|
1 | Evde Tüketim | 65-300 | 160 | 35 |
2 | Endüstriyel ve Ticari Talep | 45-450 | 135 | 30 |
3 | Yangın Talebinin de dahil olduğu Kamu Kullanımı | 20-90 | 45 | 10 |
4 | Kayıp ve İsraf | 45-150 | 62 | 25 |
Toplam tüketim, her bir tüketim kategorisindeki tahmini popülasyon sayısının ile söz konusu kategorilerdeki ortalama tahmini kullanım miktarına uygulanmasıyla elde edilir.
Ortalama Günlük Kişi Başına Talep = 12 Ayda Gerekli olan Miktar / (365 x Popülasyon)
Talep Oranındaki Dalgalanmalar
Ortalama talep miktarının her zaman temin edilmesi, talepteki dalgalanmaların karşılanmamasına neden olacaktır. Talepte oluşabilecek dalgalanmaların olası sebepleri şunlardır: Mevsimsel değişkenlik; Günlük değişkenlik faaliyete bağlıdır; Saatlik değişkenlikler çok geniş bir aralığa sahip olmaları nedeniyle çok önemlidir. Bu nedenle, talebin tepe noktasına ulaştığı anlarda talebin karşılanabilmesi için yeterli miktarda suyun hazır bulunması gerekmektedir. Tüm talep dalgalanmalarının karşılanabilmesi için; besleme borularının, hizmet depolarının ve dağıtım borularının birbirlerine uygun bir şekilde orantılı olması gerekir. Su, doğrudan pompalanmak suretiyle tedarik edildiğinden, pompa ve dağıtım sistemlerinin talebin tepe noktasına ulaştığı anlarda talebin karşılanabileceği şekilde tasalanması gerekmektedir. Aylık değişimler, toplama havuzlarının tasarımını etkilerken saatlik değişimler, pompa ve hizmet depolarını etkilemektedir. Popülasyon azaldıkça talebin dalgalanma oranı artmaktadır. (URL 4).
Maksimum günlük talep şu şekilde hesaplanır:
Maksimum günlük talep = 1,8 x ortalama günlük talep
Maksimum günün saatlik maksimum talebi yani tepe talep aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır
= 1,5 x ortalama saatlik talep = 1,5 x maksimum günlük talep/24 = 1,5 x (1,8 x ortalama günlük talep)/24 = 2,7 x ortalama günlük talep/24 = 2,7 x yıllık ortalama saatlik talep |